Η Ακτινοθεραπεία είναι μία από τις βασικές θεραπείες του καρκίνου και γενικότερα των κακοήθων νοσημάτων αλλά και πολλών καλοήθων παθήσεων, όπως το νευρίνωμα του ακουστικού, τα αιμαγγειώματα, το αδένωμα της υπόφυσης και άλλες.
Η Ακτινοθεραπεία χρησιμοποιεί δύο είδη ακτινοβολίας: την ακτινοβολία X υψηλής ενέργειας και την σωματιδιακή ακτινοβολία (ηλεκτρόνια, πρωτόνια και άλλα). Με τα σύγχρονα μηχανήματα εντοπισμού του στόχου η ακτινοβολία κατευθύνεται με μεγάλη ακρίβεια στην περιοχή που έχει τον καρκινικό όγκο, με σκοπό την καταστροφή των καρκινικών κυττάρων. Πράγματι, ο βασικός στόχος της Ακτινοθεραπείας είναι η εντοπισμένη και μεγάλης ακρίβειας χορήγηση μίας δόσης ακτινοβολίας, ικανής να καταστρέψει τον όγκο, με την ελάχιστη δυνατή βλάβη στους γειτονικούς φυσιολογικούς ιστούς.
Η Ακτινοθεραπεία μπορεί να χρησιμοποιηθεί από μόνη της ή σε συνδυασμό με την χειρουργική και την χημειοθεραπεία. Ανάλογα με το είδος και το στάδιο του νεοπλάσματος και επίσης ανάλογα με το επιδιωκόμενο θεραπευτικό αποτέλεσμα, ακτινοθεραπεία μπορεί να εφαρμοστεί πριν την χειρουργική επέμβαση (προεγχειρητική), μετά από αυτήν (μετεγχειρητική) ή και κατά την διάρκεια της χειρουργικής επέμβασης (διεγχειρητική ακτινοθεραπεία). Ο συνδυασμός της ακτινοθεραπείας με την χημειοθεραπεία έχει άλλοτε άλλο συγχρονισμό: οι δύο θεραπείες μπορούν να συνδυάζονται ταυτόχρονα ή σε αλληλουχία.
Ανάλογα με το είδος και το στάδιο του νεοπλάσματος, η συνολική δόση ακτινοθεραπείας που πρέπει να λάβει ο ασθενής είναι κατά μέσο όρο τα 60 Gy ή 6.000 cGy (ισοδύναμο με τα παλαιά 6.000 rads) και κυμαίνεται από 25-30 Gy (για λεμφώματα) έως 70-84 Gy (για καρκίνο προστάτη). Αυτή η συνολική δόση πρέπει να δοθεί σε πολλαπλά μικρότερα κλάσματα της τάξεως του 1,8 – 2,0 Gy ώστε να προστατευτούν καλύτερα οι υγιείς ιστοί γύρω από τον όγκο. Έτσι, η συνήθης διάρκεια μιας ριζικής ακτινοθεραπείας που στοχεύει στην ίαση, είναι μία συνεδρία την ημέρα (διάρκειας 5-10 λεπτών), για πέντε ημέρες την εβδομάδα και για μία συνολική διάρκεια 6-8 εβδομάδων. Πιο μικρή σε συνολική δόση και επομένως μικρότερη σε διάρκεια (2-3 εβδομάδες) είναι η ανακουφιστική (palliative) ακτινοθεραπεία που χορηγείται όχι για ίαση αλλά για τον έλεγχο των συμπτωμάτων και την ανακούφιση του ασθενή.
Οι παρενέργειες της ακτινοθεραπείας αφορούν αποκλειστικά την περιοχή που ακτινοβολείται. Έτσι, αλωπεκία παρατηρείται μόνον όταν ακτινοβολείται το κεφάλι (πχ για γλοιοβλάστωμα εγκεφάλου) ενώ ναυτία παρατηρείται σε ακτινοθεραπεία της άνω κοιλίας, διάρροια σε ακτινοθεραπεία της κάτω κοιλίας κτλ. Κοινή παρενέργεια σε όλους σχεδόν τους ασθενείς που ακτινοβολούνται είναι το ερύθημα του δέρματος της ακτινοβολούμενης περιοχής, που είναι παρόμοιο με εκείνο της ηλιοθεραπείας, πιο έντονο σε κάποιους ασθενείς και σε ευαίσθητες περιοχές (πχ μαστό, λαιμό, μασχάλη κτλ) και λιγότερο έντονο σε άλλους και σε περιοχές με λιγότερο ευαίσθητο δέρμα (πχ κοιλιά, θώρακα, άκρα κτλ). Σε κάθε περίπτωση όλα τα παραπάνω είναι ελεγχόμενα με κατάλληλα φάρμακα και κατάλληλη διατροφή, δεν δημιουργούν ιδιαίτερα προβλήματα στον ασθενή και υποχωρούν πλήρως 1-2 εβδομάδες μετά το πέρας της ακτινοθεραπείας.
Επίσης, στους ασθενείς που ακτινοβολούνται, μπορεί να παρουσιαστεί αιματολογική τοξικότητα, δηλαδή μείωση του αιματοκρίτη (αναιμία), μείωση των λευκών αιμοσφαιρίων (λευκοπενία) ή μείωση των αιμοπεταλίων (θρομβοπενία). Η αιματολογική τοξικότητα είναι εντονότερη όταν η ακτινοθεραπεία συνδυάζεται με χημειοθεραπεία, αλλά διορθώνεται άμεσα με την χορήγηση σε ενέσιμη μορφή κάποιων ειδικών παραγόντων που αυξάνουν την παραγωγή κυττάρων του αίματος από τον μυελό των οστών.
Έχει υπολογιστεί ότι, στους Ευρωπαίους πολίτες αναμένεται αύξηση του αριθμού ασθενών με κακοήθη νεοπλάσματα και κατ’ αναλογία αύξηση 16% κατά μέσο όρο των αναγκών σε ακτινοθεραπεία (0-35% ανάλογα με τη χώρα). Αυτό σημαίνει ότι οι υπάρχουσες στην Ελλάδα υποδομές και μηχανήματα ακτινοθεραπείας, που ήδη είναι πολύ κάτω από τις απαιτούμενες ανάγκες, πρέπει, κατά προτεραιότητα, να ενισχυθούν ποσοτικά (σε αριθμό) και ποιοτικά (σε νέα τεχνολογία).
